تذکرات مهم:

1 ـ آنها که بخواهند در مرحلة عمومی تدبر که این مطلب عهده‌دار آن بود عمیق‌تر و بهتر عمل کنند لازم است به چند کلید علمی و چند اصل اساسی تدبر دقت داشته باشند که ذیلا آنها را مطرح می‌کنیم.

کلیدهای علمی(خاص)

(1)                    توانایی رجوع به تفاسیر نمونه،‌ المیزان، و روایات ذیل آیات.

(2)                     توانایی رجوع به کتب لغت معتبر مانند مفردات راغب، المنجد و ...

چند اصل اساسی در حوزة محتوای قرآن:

(1)   قابل فهم بودن:

قرآن برای مردم نازل شده است و آنان مخاطب پیامها و دستورالعملهای قرآن می‌باشند نظری گذرا بر خطابهای «یا بنی‌آدم»‌ «یا معشر الجن و الانس» «یا أیها الناس» و ... به روشنی این سخن را تأیید می‌کند.

قرآن مسئولیت هدایت تمام بنی‌آدم را تا روز قیامت بر عهده دارد و در مقابل مردم مسئولیت تبعیت و اطاعت را باید به گردن بگیرند. این مسئولیت دو طرفه در کنار خطابهای مستقیم به ناچار قابل فهم بودن خطابها را مطرح می‌نماید.

(2) عدم جدایی از عترت

قرآن کریم در عین قابل فهم بودن خطابهایش برای اقشار مردم، قرین دائمی عترت می‌باشد. از این رو این دو سرمایة گرانبها، دو چهرة یک حقیقت می‌باشند که نباید میان آنها جدایی افکند.

از آنجا که تدبر گستردة‌ در قرآن علاوه بر طهارت فطری، نیازمند آشنایی با روشهای صحیح تدبر و قبل از آن،‌ اصول اساسی تدبر می‌باشد و از طرحی فهم قرآن مراتب بی‌شماری دارد و مردم نیز از فهم یکسان و دور از آلودگی برخوردار نیستند و ... پس به ناچار باید در فهم قرآن از معصومین (علیهم السلام) یاری جست که به حقیقت قرآن، دست یافته‌اند و تمام مراتب فهم آن را طی کرده‌اند تا اصول تدبر و روشهای آن را به ما بیاموزند. ضرورت وجود مرشدی معصوم در ارتباط با کلام خدا با توجه به انحرافات عظیم، پدید آمده در تاریخ فهم قرآن، ما را از توضیح بیشتر بی‌نیاز می‌گرداند. شأن معصومین در ارتباط با قرآن نسبت به ما گسترده است که علاقمندان را به فصل سوم کتاب «پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن»‌ رجوع می‌دهیم.

(3) خدایی بودن لفظ و چینش:

قرآن با همین الفاظش از جانب خدا بر قلب پیامبر به وحی نازل شده است و این مرتبة لفظی، تنزل آن حقیقت ملکوتی قرآن می‌باشد که در پیشگاه خداست:

«بی‌شک ما آن را به صورت قرآن عربی قرار دادیم شاید که شما تعقل نمایید و به یقین آن در حالی که مرجع کتاب در پیشگاه ماست به راستی بسیار والا و فرزانه است.»‌ (زخرف / 3و 4)

نظم و چینش قرآن نیز به امر الهی صورت گرفته است چنانکه قرآن خود بر این معنی تصریح دارد.

«... و ما آن را به نحو خاصی چیده و انتظام بخشیده‌ایم.»

این نظم و چینش نه تنها در محدودة‌ آیات هر سوره بلکه در ارتباط با چینش سور نیز مطرح است چینشی که از سورة فاتحه‌الکتاب آغاز و به سورة‌ ناس ختم می‌گردد.

(4)                    ابدی بودن پیام قرآن.

قرآن خورشید جاری در بستر زمان می‌باشد که همة‌ مکانها و زمانها را تا قیامت در هنگام نزول مد نظر داشت چرا که احاطه و نظارت خداوند بر گذشته و حال و آینده می‌باشد از این رو،‌ پیام قرآن مقید به هیچ مکان و زمانی حتی مکان و زمان نزول خود آیات نمی‌باشد در غیر این صورت قرآن نمی‌توانست برای آیندگان پیامی داشته باشد:

«و اگر آیه هرگاه در خصوص قومی نازل شود سپس آن قوم بمیرند، آیه نیز بمیرد، که بی‌شک از قرآن دیگر چیزی باقی نخواهد ماند و لیکن قرآن از اول تا آخرش جریان دارد مادامی که آسمانها و زمین استمرار دارند و برای هر قومی آیه‌ای است که آن را تلاوت می‌نمایند.» (امام باقرu، ص 73، المیزان)